در بخشهای دیگر این مطلب، تا حدودی مسائل و چالش‌های پیچیده فنی ارائه یک پست الکترونیک مقیاس پذیر ارائه شد، اما در این قسمت به نکاتی از نظر اقتصادی اشاره میشود که باید از ابتدای پروژه به آنها دقت کافی داشت تا خطر شکست کل فرآیند را کاهش داده و امکان و احتمال موفقیت محصول را در این مسیر افزایش دهد.
از منظر کسب و کار، به طور کلی باید کاملاً توجه داشت که در یک خدمت پایه‌ای و زیربنایی در اینترنت مانند رایانامه، از یک سوی زمان، هزینه و مشکلات زیادی در مسیر راه‌اندازی آن وجود دارد و از سوی دیگر، درآمدزایی و بازگرداندن هزینه‌ها و سپس سودآوری از آن مشکل است. بنابراین، باید به دقت میزان منابع و هزینه‌ها را محاسبه کرده و راهکارها و الگوهای کسب و کاری مشخص و فکرشده‌ای را برای آن طراحی کرد.
از سوی دیگر، نباید فراموش کرد که رقبای اصلی به ویژه در خدمت عمومی رایانامه، شرکتهای قدرتمند بین المللی هستند که از سال‌ها پیش، انتظارات مخاطبان را بسیار بالا برده‌اند.
در کفه هزینه‌ها، باید به بخشهای نرم‌افزاری، سخت افزاری، مرکز داده، مدیریتی، بازاریابی و پشتیبانی توجه داشت که هریک، هزینه‌های بالا و مسائل خود را دارد.
اگر از ضعف‌های دانشی و تجربی کل نیروهای انسانی در کشور صرف نظر کنیم، نیروی انسانی فنی متخصص و با تجربه (در زمینه‌های برنامه نویسی، شبکه، سخت افزار، معماری، پایگاه داده، امنیت و...) برای حل مسائل پیچیده و زمان‌بر خدمت‌دهی حساس رایانامه، در بازار کنونی منابع انسانی بسیار کمیاب و گران است. یافتن نیروهای مدیریت کلان و میانی و نیز طراحان بازاریابی و قوی نیز اگر سخت‌تر از نیروهای فنی نباشد، راحت‌تر نیست.
اما هزینه‌های انبوه سخت افزاری و پایگاه داده نیز که به صورت جاری وجود دارند و به سرعت افزایش می‌یابند نیز از چالش‌های این بخش است. البته اگرچه با تأمین مالی میتوان سخت افزارها را فراهم کرد، اما پیدا کردن بهترین مرکز داده که پایداری، امنیت و پشتیبانی خوب و مناسبی در حد خدمت رایانامه داشته باشد، اکنون در کشور مشکل ویژه‌ای است. برای این منظور، باید بسیاری از کارهای زیرساختی شبکه را خودتان متحمل شوید تا درگیر مسائل مراکز داده داخلی نشوید؛ مثلاً برای جلوگیری از هرزنامه شدن و از بین رفتن اعتبار IPهای خدمت، باید شماره AS خود را از ابتدا تهیه کنید و...
از سوی دیگر، وقتی خدمات شبکه محتوارسان (CDN)، خدمات ابری و... به شکل مطلوبی در کشور وجود ندارد و بالغ نشده است، باید در موارد لزوم، هزینه و زمان زیادی برای تحقیق و توسعه آنها نیز صرف شود.
اما با فرض اینکه تا حدودی بر این مسائل فائق شده و توسعه فناوری در این حوزه به حد نصاب قابل عرضه به مخاطبان رسانده شود، باید ویژگی‌هایی در محصول وجود داشته باشد که اولاً حداقل‌های مورد نیاز و انتظار عامه کاربران را در مقایسه با خدمات رقیب داشته باشد، و ثانیاً ویژگی‌ها و امکانات نوآورانه خاصی داشته باشد که کاربران را تشویق به استفاده از این خدمت کند و به خاطر این خدمات ارزش افزوده، کاربران جدید را جذب کرده و کاربران قدیمی‌تر را متمایل به تحمل سختی مهاجرت به خدمت موجود نماید.
مشتریان محصول رایانامه را میتوان به دو دسته سازمانی و عمومی دسته بندی کرد که هریک میتوانند انتظارات و اولویت‌های متفاوتی داشته باشند:
|
ذینفعان
|
انتظارات
|
|
سازمانها و شرکتهای داخلی
|
سهولت استفاده از رایانامه
امنیت سرویس
صیانت از اطلاعات کسب و کاری
پشتیبانی خوب و با کیفیت مطلوب
|
|
کاربران
(عموم مردم)
|
سهولت استفاده از رایانامه
قابل اعتماد بودن ایمیل در خصوص صیانت از اطلاعات شخصی افراد
قدرت و دقت بیشتر در ارائه خدمات مرتبط با زبان فارسی
قدرت و دقت بیشتر در ارائه خدمات مرتبط با اطلاعات کشوری و محلی
ارایه امکانات متنوع در خدمت و جذابیت هرچه بیشتر آن
پشتیبانی خوب و با کیفیت مطلوب
|
نکته مهم در اینجاست که چنین تفاوت‌هایی، باعث میشود که بعضاً در نوع معماری فنی و طراحی و پیاده سازی امکانات و ویژگیهای مورد نظر و اولویت‌دهی به هرکدام، تضادها و پیچیدگیهایی به وجود بیاید که ناچار باید مسیرهای متفاوتی را با توجه به شرایط موجود انتخاب کرد و میان کاربران عمومی و خوسته‌های آنها و کاربران سازمانی و شرکتی و دغدغه‌های ایشان، نهایتاً به یک سمت جهت‌گیری شود.
راهکارهای توسعه بازار، بازاریابی و درآمدزایی برای این دو دسته نیز نیاز به فعالیت‌ها، اقدامات و تلاش‌های گوناگونی دارد که شرکت را در مسیرهای جداگانه‌ای به حرکت وادار میکند؛ بنابراین، نیاز به دو یا چند برابر کردن نیروی انسانی، هزینه و غیره در این راه‌هاست.
برای مثال، میتوان به یک مسأله شایع در این حوزه اشاره کرد که در بسیاری از خدمات این چنینی دیده میشود. یکی از چالش‌هایی که هنوز در خدمات اینترنتی کشور برای مشتریان سازمانی وجود دارد، جا نیافتادن خدمت‌گیری به صورت ابری از خدمات دهنده است که به‌ویژه در سازمان‌های دولتی، سنتی و بزرگ به شکل گسترده‌ای دیده میشود. در این موارد، مشتری عمدتاُ مایل است که خدمتی که دریافت میکند را مانند یک محصول سنتی نرم‌افزاری، در سرورها و بعضاً مرکز داده متعلق به خود و یا در کنار دست کارکنان خود داشته باشد و تصور میکند که در این صورت، پایداری و امنیت و نظارت بهتری بر اطلاعات خود دارد.
در این شرایط، وقت و هزینه فراوانی باید برای تغییر این عقیده غلط به جای مانده از چارچوب‌های گذشته صرف کرد، اما متأسفانه در بسیاری از موارد این محافظه‌کاری نهادینه شده به راحتی زدوده نمی‌شود و خدمات دهنده ابری مجبور به نصب، پیکربندی و پشتیبانی خدمت مذکور را به صورت سنتی در محل مشتری میشود که هزینه‌ها و دردسرهای فراوانی در ارائه و پشتیبانی خدمت را به دنبال می‌آورد.
از سوی دیگر، باید به گرفتن سهم بازار یا اشباع بازار نه چندان بزرگ خدمات سازمانی از سوی دیگر رقبای ضعیف و قوی داخلی توجه داشت که آن را لزوماً نه از راه ارائه خدمات بهتر، بلکه از طریق بازاریابی گسترده و به‌ویژه ارتباطات قوی‌تر (سالم یا ناسالم) با سازمان‌های مختلف به دست می‌آورند.
نکته مهم دیگری که باید در این خدمات به آن توجه کرد، این است که در مسیر خدمات‌دهی به مشتریان، گرچه باید توسعه مداوم فناورانه و افزودن ویژگی‌ها و قابلیت‌های جدید ادامه داشته باشد، اما باز بودن بستر و تعامل داشتن با دیگر خدمات دهندگان کوچک و بزرگ ضرورت دارد، چراکه بار ارائه خدمات جانبی و ارزش افزوده متنوع را از روی فراهم کننده بستر بر می‌دارد و میتواند پاسخگوی انواع نیازهای جدید کاربران گوناگون باشد.
باید توجه داشت که هیچ‌گاه نباید خطر ورود فناوری‌های دگرگون‌کننده جدید را فراموش کرد و این رقبا را دست کم گرفت. برای نمونه، اکنون پیام‌رسان‌ها نحوه تولید، توزیع و مصرف اطلاعات را به ویژه برای کاربران عمومی متحول کرده‌اند و دیگر رایانامه آن جایگاه سابق را برای دریافت و ارسال اطلاعات ندارد. پس باید همواره خود را با شرایط و فناوری‌های روز تطبیق داده و به موقع به تحقیق و توسعه و روزآمد کردن خدمات پرداخت، تا از این گردونه رقابت شدید و روزافزون خارجی و داخلی، به ناگاه بیرون انداخته نشویم.
در انتها برخی از مهمترین مشکلاتی که شرکتهای دانش بنیان نوپا در بدو ورود به توسعه سامانه رایانامه بومی با آنها مواجه میشوند، به تفکیک آورده شده است:
1. مشکلات تیم سازی و جمع آوری تیم خبره برای ارایه سرویس پایدار و جذاب
یکی از مشکلاتی که مجموعه ها در راه اندازی سرویسهای عمومی بزرگ مانند ایمیل دارند، فراهم کردن تیم توسعه فنی و بازار آن است. برای راه اندازی سرویس ایمیل بصورتی پایدار و در مقیاس بالا، بایستی تیمی شامل متخصصان حوزه های مختلف فناوری اطلاعات گرد هم بیایند. یک سامانه ایمیل نیازمند توسعه بخشهای مختلف مانند سرور، زیرساخت، شبکه، امنیت، وب اپلیکیشن، موبایل اپلیکیشن، جستجو و ... است. در همه این بخشها نیز نیاز به افرادی خبره، با تجربه و تمام وقت می باشد. با توجه به فقدان نیروی خبره کافی در بازار ICT ایران به نسبت تقاضای بازار، جمع آوری این تیم یکی از سخت ترین مسایل راه اندازی سرویس ایمیل است.
2. مشکل عدم پایداری نیروها بصورت طولانی مدت در یک شرکت
ایران دچار معضلی به نام فرار مغزها است. بصورت پیوسته نیروهای خبره و مستعد کشور برای ادامه تحصیل و یا کار، به کشورهای غربی مهاجرت می‌کنند. این مساله موجب ایجاد خلل بزرگی در روند توسعه سامانه های بزرگی مانند ایمیل میشود؛ زیرا برای توسعه این سامانه ها، بایستی یک تیم خبره به مدت چندین سال متمرکز بر توسعه سامانه باشند. یکی از راهکارهای قابل تامل، عدم وابستگی زیاد شرکت به برخی نیروهای کلیدی است. بایستی سعی کرد به ازای هر فرد، فرد مشابهی نیز باشد تا مسوولیتهای او را در مواقع ضروری به عهده بگیرد.
3. مسایل و مشکلات نگهداری و عملیات سرویس
ارایه یک سرویس پایدار در تمام ساعات شبانه روز و پشتیبانی از تعداد بالای کاربران با دسترسی های اینترنت مختلف، درگیری های عملیاتی مختلفی ایجاد میکند. بایستی سرویس پشتیبانی دایمی ارایه کرد و در هر زمانی از شبانه روز در صورت بروز هرگونه مشکلی در اپلیکیشن، سخت افزار و یا شبکه، نسبت به رفع آن مبادرت کرد.
4. مشکل اعتماد کاربران به سرویسهای نوپا از نظر پایداری و مانایی
هزینه مهاجرت از یک سامانه ایمیل به سامانه دیگر، مساله ای هزینه بر برای کاربران است. به همین سبب کاربران علاقه ندارند پس از اینکه ارتباطات خود را در یک سامانه شکل دادند، به سامانه دیگر نقل مکان کنند. در نتیجه سعی می‌کنند سامانه ای پایدار و معتبر را انتخاب کنند. اما متاسفانه در این زمینه سرویسهای ایرانی اعتبار و برند مطلوب را ندارند. اکثر سرویسهای عمومی ایرانی پس از مدتی از بین می‌روند و یا توسعه آنها متوقف میشود و پشتیبانی از آنها ضعیف میشود؛ بخصوص سرویسهای عمومی هزینه بر مانند ایمیل. با توجه به توضیحات ذکر شده، کاربران سعی می‌کنند از سرویسهای معتبر و امتحان پس داده جهانی استفاده کنند و نه سرویسهای نوپای ایرانی. این مساله یک مانع بزرگ بر سر راه توسعه کاربری یک ایمیل نوپای ایرانی است.
5. مشکل اعتماد کاربران به سرویسهای ایرانی از نظر امنیت اطلاعات
با توجه به وضعیت سیاسی کشور، در ایران بسیاری از کاربران علاقه مندند که هیچ گونه اطلاعاتی از خود در داخل مرزهای کشور نداشته باشند. زیرا در این صورت اطلاعات با درخواست نهادهای قضایی میتواند در اختیار حاکمیت قرار گیرد. این موضوع یک مانع اعتماد برای کاربران است. آنها تصور می‌کنند در صورتی که از سرویسهای ایرانی استفاده کنند، احتمالا همه ارتباطات آنها زیر نظر گرفته میشود. حتی کاربرانی که شواهد خاصی از این موضوع ندارند و اطلاعات خاصی هم رد و بدل نمی‌کنند، از این موضوع در هراس هستند. یک شرکت ارایه کننده سرویس ارتباطی مانند ایمیل باید این موضوع را مد نظر قرار دهد.
6. فقدان مهارت و تجربه لازم در انتخاب سخت افزارها در یک شرکت نوپا
انتخاب سخت افزار مناسب برای هر سرویس، میتواند کاملا مبهم و زمان‌بر باشد. یک شرکت نوپا که تجربه کافی در کار با سخت افزارهای مختلف را ندارد، میتواند با استفاده از مشاوران با حسن نیت در زمینه سخت افزار، به لیست سخت افزارهای مناسب سرویس خود دست یابد.
7. مشکلات برندسازی برای کاربران عمومی و فقدان تجربه این کار در شرکتهای نوپا
برندسازی یکی از مشکلات همه شرکتهای دانش بنیان در ایران است. متاسفانه این شرکتها تجربه کمی در این زمینه دارند و بصورت کلی هم دانش و مهارت برندسازی محصولات دانش بنیان به ندرت در کشور یافت میشود. به همین سبب معمولا شرکتهای دانش بنیان معمولا نسب به فناوری‌ای که در دست دارند، منفعت کمی میتوانند از بازار ببرند. این موضوع هم کاملا به فقدان برند مناسب در بازار و عدم توان توسعه بازار مربوط است. برندسازی برای یک اپلیکیشن عمومی کاری دشوار است که تجربه کافی آن نیز در کشور وجود ندارد.
8. مشکلات برندسازی در صنعت فناوری اطلاعات برای فروش نسخه سازمانی به شرکتها و سازمانها
یکی از محل‌های درامد یک سامانه ایمیل، فروش سازمانی آن است. برای فروش سازمانی سامانه ایمیل، نیاز به دارا بودن مهارت‌های فروش وجود دارد. متاسفانه شرکتهای دانش بنیان در این قسمت ضعف دارند و بخوبی نمی‌توانند ساختار مطلوبی برای فروش سازمانی خود راه اندازی کنند. برای کسب درامد از سامانه ایمیل در کوتاه مدت، باید به این مساله توجه جدی نمود.
9. فقدان تجربه در طراحی معماری سامانه های مقیاس بالا در شرکتهای نوپا
ارایه یک سرویس ایمیل عمومی قابل بهره برداری توسط انبوه کاربران، نیازمند دانش و مهارت فنی ارایه سامانه های مقیاس بالا است. با توجه به عدم موفقیت این سامانه ها در ایران، چنین تجاربی کمتر ایجاد شده و به همین سبب شرکتهای نوپا به سختی میتوانند نیروهای مجرب در این زمینه بیابند. حتی یافتن مشاوران در این زمینه نیز با سختی هایی همراه است.
10. مشکلات شبکه کشور و دیتاسنترها در ایران
متاسفانه در ایران اکثر دیتاسنتر ها از استانداردهای لازم برخوردار نیستند و توافقنامه سطح خدمات مناسبی ارایه نمی دهند. بعلاوه وضعیت شبکه کشور نیز دچار ناپایداری هایی است. به عنوان مثال اختلالات DNS یکی از مشکلات رایج در بین سرویسهای ایرانی است. در این زمینه برخی اقدامات مانند استفاده از سرویسهای توزیع شده DNS میتوان انجام داد. اما رفع برخی از مشکلات نیز از اختیار شرکتهای نوپا خارج است. در هرحال بایستی توجه داشت که برای یک سامانه ایمیل عمومی که بایستی از همه جای کشور و از طریق هر کدام از ISPها در دسترس باشد، توجه به رفع مشکلات شبکه ای و عدم دسترسی پذیری اولویتی بالا دارد.
11. توجه به مسایل خاص ایمیل مانند اسپم
یک سامانه ایمیل نیازمند نگهداری و tuning مداوم است. بعنوان مثال یکی از مهمترین بخشهای یک سامانه ایمیل، ماژول آنتی اسپم آن است. در این خصوص بایستی کاملا به پروتکل‌ها و قوانین سامانه های ایمیل دیگر توجه نمود تا مشکلاتی مانند مسدود شدن ip سامانه ایمیل رخ ندهد. هر ارایه دهنده ایمیل، محدودیت‌هایی برای دریافت و ارسال ایمیل کاربران قرار می‌دهد و بایستی یک سامانه ایمیل جدید، در تطابق با قوانین سایر سرویس دهنده ها، به ارایه سرویس بپردازد؛ در غیر این صورت محتمل است که سامانه ایمیل نوپا توسط سایرین مسدود شود و یا در روند ایمیلهای ارسالی یا دریافتی اختلال رخ دهد.
پیوست ۱: اسکریپت‌های لازم برای نصب و راه اندازی سرویس ایمیل